Artikülasyon Terapisi

Konuşma Sesi Bozukluğu Nedir?

Konuşma Sesi Bozuklukluğu (KSB), kişilerin anadillerindeki sesleri üretmekte, doğru kullanmakta veya ayırt etmekte yaşadıkları zorlukların genel adıdır.

• Halk arasında genellikle 'konuşma bozukluğu' olarak bilinse de, 'Konuşma Sesi Bozuklukları' terimi, konuşmanın üretimindeki ve ses sisteminin kullanımındaki spesifik zorlukları ifade eden daha doğru ve kapsayıcı bir kavramdır.

• Nedenine ve türüne bağlı olarak farklı şekillerde ve oranlarda konuşmanın anlaşılırlığını etkiler. Özellikle fonolojik gelişimdeki sorunlar veya işitsel ayırt etme güçlükleri ile ilişkili olduğunda, konuşma seslerini anlama, çözümleme ve dolayısıyla okuma-yazma becerilerinde de sorunlar yaşanabilir.

• Çocuklarda en yaygın görülen türleri, fonolojik bozukluk ve artikülasyon bozukluklarıdır.

• Yetişkinlerde en sık görülen türleri ise r, ş, s, z gibi seslerde yaşanan artikülasyon bozukluğu ile beyinde veya sinirlerde yaşanan hasar sonrasında ortaya çıkan dizartridir (konuşma organlarını tutan felç).

• Konuşma sesi bozuklukları anlaşılırlığı etkilediği için iletişim sorunlarına yol açar, iletişim sorunları ise psikososyal sorunları tetikler.

• Konuşma sesi bozukluklarının çoğunun hem tedavisi, hem telafisi hem de terapisi vardır ve sorun çoğunlukla tamamen ortadan kalkar.

Konuşma Sesi Bozukluklarının Nedenleri Nelerdir ve Çözümüyle Kimler İlgilenir?

1. Anatomik Nedenli Konuşma Sesi Bozuklukları

Bazı çocuklarda ya da bireylerde konuşma seslerini doğru çıkaramama sorunu, ağız, dil, damak ya da diş yapısındaki farklılıklardan kaynaklanabilir. Bu fiziksel farklara “anatomik bozukluk” diyoruz.

• Örnekler:

  • Dilin çok büyük ya da çok küçük olması

  • Dudak Damak Yarıklıkları

  • Çene ve dişlerdeki yapısal sorunlar

Kimler İlgilenir? Plastik cerrah, ortodontistler, KBB uzmanları, dil ve konuşma terapistleri 

2. Fizyolojik Nedenli Konuşma Sesi Bozuklukları

Bazen ağız ve konuşma kaslarının yapısı sağlamdır ama bu kasların çalışmasını yöneten sinirlerde ya da kas tonusunda bozukluklar olabilir. Buna “fizyolojik bozukluk” denir. Yani vücudun çalışmasında bir aksama vardır.

• Örnekler:

  • Dizartri (kas zayıflığı veya koordinasyon bozukluğu nedeniyle konuşma bozulur)

  • Hipotoni (kasların yeterince kasılamaması)

Kimler İlgilenir? Nörolog, fizyoterapist, dil ve konuşma terapisti 

3. Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇÇKA)

ÇÇKA kasların uyarılmaması, çalışmaması ile değil, beynin üst düzey planlama işlevlerindeki sorunlar ile ilgili nörolojik bir sorundur.

Bazı çocuklarda konuşma organları sesleri üretmek için gerekli hareketleri yapabilecek kapasitede olsa da, beyin bu hareketlerin planlamasında zorluk yaşayabilir. Bu duruma Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi (ÇÇKA) denir. 

ÇÇKA, konuşma seslerinin üretiminde tutarsızlık ve sıralama hataları ile kendini gösteren bir motor konuşma bozukluğudur.  

Bin çocuktan bir veya ikisinde görüldüğü tahmin edilmektedir. Erkek çocuklarında kız çocuklarından iki üç kat daha sık görülür.

Tanı aşamasında dikkatli olunmazsa sesletim bozukluğu, gecikmiş konuşma, mutizm veya özgül dil bozukluğu ile karıştırılma ihtimali vardır. 

Uzun uğraşlara rağmen yeterince ilerlemeyen sesletim veya gecikmiş dil vakalarının ÇÇKA olma ihtimalini yeniden düşünmek gerekir. 

ÇÇKA tanısı alan çocuklarda diğer apraksi türleri dahil başka nörolojik kökenli sorunlar da görülme olasılığı oldukça yüksektir. Detaylı bilgi için şu makaleyi inceleyebilirsiniz.

Örnekler:

• • Çocuk belirli sesleri taklit edebilir ancak bu sesleri kendiliğinden veya farklı bağlamlarda tutarlı şekilde üretemez. Kendiliğinden  “baba” diyebilirken, “bababa” demesini istediğinizde söyleyemez. Kendiliğinden “anne” demeyi başarabilir ama “ne” demesini istediğinizde zorlanır.

  • Çocuk yemek yerken veya istemli konuşmazken dilini, dudaklarını, çenesini vs. çok iyi kontrol eder ancak çok basit bir heceyi isteyerek söylemek (ba, da gibi) çok zor gelir.

  • Ünlü harfleri de söylemekte zorluk yaşar, "benim" yerine "banım" 

  • Üretimler tutarsızdır, çocuk çok anlaşılır şekilde "gitti" dedikten sonra aynısını tekrarlamasını istediğinizde "gidi, itti, gitim..."  diyebilir.

Kimler İlgilenir? Çocuk nöroloğu ile dil ve konuşma terapisti

4. Fonolojik Bozukluklar

Konuşma organlarında ya da işitmede hiçbir sorun olmadığı halde, çocuk bazı sesleri yanlış ya da eksik kullanabilir veya başka bir sesle değiştirebilir. Bu durum genellikle sesleri zihinde ayırt etme veya kuralına uygun kullanmayı öğrenememekten kaynaklanır. 

• Örnekler:

  • “kes” yerine “tet” demek

  • “yaprak” yerine “labat” demek

• Kim İlgilenir? Dil ve konuşma terapisti

5. Psikolojik veya Çevresel Etkenler (Konuşma Sesi Bozukluklarına İlişkin)

Bazı çocuklar stres, kaygı ya da çevresel baskılar nedeniyle konuşmada sorun yaşayabilir. Bazen de yanlış öğrenilmiş konuşma alışkanlıkları gelişebilir.

• Örnekler:

  • Sadece sözcük başlarında s yerine “ts” sesini kullanmak (sen yerine tsen)

  • R sesini uzatarak veya dili titreterek üretme ( burrraya bak )

  • Çeneyi ve dudakları çok hareket ettirmeden konuşmak

• Kimler İlgilenir? Psikiyatrist, klinik psikolog, psikolog, dil ve konuşma terapisti 

6. İkincil ya da Karma Etmenlere Bağlı Bozukluklar

Bazı konuşma sorunları, altta yatan bir sendrom, işitme kaybı ya da nöro-gelişimsel sorunla birlikte görülür. Bu durumlarda birden fazla faktör aynı anda etkili olabilir. 

Konuşma sesi bozukluğu talidir. 

• Örnekler:

  • Down sendromu

  • Serebral palsi

  • Williams sendromu

  • İşitme engeli

Kimler İlgilenir? Altta yatan soruna bağlı olarak çok geniş bir ekibin müdahalesi gerekir.